Yurt dışı müteahhitlik hizmetleri performansı
Küresel ekonomik büyüme trendleri, dünya nüfusu ve kentleşme oranına yönelik projeksiyonlar, sürdürülebilir bir gelecek kurgusunda inşaat sektörünün önemini büyük oranda arttırmaktadır.
1874 yılından bu yana yayım yapan ve uluslararası inşaat sektörünün en saygın yayımlarından olan Engineering News Record (ENR) Dergisi, dünyanın önde gelen müteahhitlik firmalarının uluslararası piyasalarda bir önceki yılda elde ettikleri gelirlere göre sıralandığı “ENR En Büyük 250 Yurt Dışı Müteahhitlik Firması Listesi”ni her yıl düzenli olarak yayınlamaktadır. ENR’a göre dünya genelindeki en büyük 250 müteahhitlik firmasının toplam uluslararası müteahhitlik gelirleri 2002 yılında 116,5 milyar dolar seviyesinde iken; derginin 2022 yılı sayısında 397,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. En büyük 250 firmanın gelirlerinde derginin 2021 yılı sayısı ile karşılaştırıldığında %5’lik düşüş kaydedilmiştir. Derginin 2022 yılı sayısında bahsekonu gelirlerin sektörel dağılımına bakıldığında; %33,2’sinin ulaştırma (132,2 milyar dolar), %22,6’sının bina inşası (89,9 milyar dolar), %13,0’ünün petrol tesisi (51,6 milyar dolar) ve %11,3’ünün enerji (45 milyar dolar) projelerinden elde edildiği görülmektedir.
ENR-2022’nin verilerine göre, 397,9 milyar dolarlık gelirin bölgesel dağılımına bakıldığında; uluslararası inşaat firmalarının Asya-Avustralya pazarından 97,6 milyar dolar, Avrupa pazarından 113,1 milyar dolar, Ortadoğu pazarından 48,5 milyar dolar, ABD pazarından 51,1 milyar dolar, Afrika pazarından ise 46,8 milyar dolar gelir elde ettikleri görülmektedir. Derginin 2022 yılı sayısında, müteahhitlik firmalarının iç piyasada elde ettikleri 1,667 trilyon dolarlık gelir de dikkate alındığında, dünya müteahhitlik pazarından ENR 250 Listesinde yer alan firmaların yerel ve uluslararası gelirlerinin toplamının 2,065 trilyon dolar seviyesindedir.
Küresel pazardaki gelişmeler ve buna bağlı öngörülere göre, firmaların ülkeleri dışında üstlendikleri işleri gösteren uluslararası müteahhitlik hizmetleri büyüklüğünün, bugünlerdeki 400 milyar dolardan 2030’larda 750 milyar dolara çıkması öngörülmektedir.
Diğer taraftan, yurt dışı müteahhitlik hizmetleri sektörümüz, ülkemizin yetişmiş insan gücü, teknik birikimi ve teknolojiye adaptasyonu, iş deneyimi ve disiplini, coğrafi konumu, bölge ülkeleri ile siyasi ve kültürel yakınlığı gibi avantajlarının kullanılması ve kamu kuruluşları ile özel sektör arasındaki koordinasyon, işbirliği ve ortak hareket etme bilincinin sağlam bir şekilde yerleştirilmesi sayesinde 1972’den 2023 Mart ayı sonuna kadar 133 ülkede 477 milyar dolar değerinde 11.700 proje üstlenmiştir.
2005 yılında toplam üstlenilen proje bedelinde ilk defa 10 milyar doları aşan Türk müteahhitlik sektörü 2006-2016 yılları arasında 20 milyar doların üzerinde bir performans sergilemiştir. 2012, 2013 ve 2021 yıllarında üstlenilen 30-32 milyar dolarlık proje bedelleri bandı, ulaşılan en yüksek rakam olmuştur. 2022 yılında ise, ekonomik konjonktür ve Rusya-Ukrayna çatışması gibi tüm dünyayı etkileyen sorunlara rağmen yıllık proje büyüklüğü 19 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Yıllar | Proje Sayısı | Yıllık Toplam Proje Bedeli ($) | Kümülatif Proje Bedeli ($) | Ortalama Proje Bedeli ($) |
2008 | 667 | 24.685.207.075 | 150.447.986.554 | 37.009.306 |
2009 | 505 | 20.120.460.123 | 170.568.446.677 | 39.842.495 |
2010 | 633 | 23.416.619.628 | 193.985.066.305 | 36.993.080 |
2011 | 561 | 24.477.833.304 | 218.462.899.609 | 43.632.501 |
2012 | 549 | 31.649.638.156 | 250.112.537.765 | 57.649.614 |
2013 | 438 | 31.231.567.886 | 281.344.105.651 | 71.304.950 |
2014 | 360 | 26.696.609.169 | 308.040.714.820 | 74.157.248 |
2015 | 285 | 23.976.034.982 | 332.016.749.802 | 84.126.439 |
2016 | 223 | 15.059.446.703 | 347.076.196.505 | 67.531.151 |
2017 | 312 | 17.798.886.959 | 364.875.083.464 | 57.047.715 |
2018 | 386 | 22.755.926.206 | 387.631.009.670 | 58.953.177 |
2019 | 538 | 19.258.411.828 | 406.889.421.498 | 35.796.305 |
2020 | 370 | 16.207.136.933 | 423.096.558.432 | 43.803.073 |
2021 | 444 | 30.785.596.997 | 453.882.155.428 | 69.336.930 |
2022 | 492 | 19.109.360.388 | 472.991.515.816 | 38.840.163 |
2023 | 52 | 4.052.122.152 | 477.043.637.968 | 77.925.426 |
2000’li yılların başında ortalama proje bedeli yaklaşık 21 milyon dolar iken, 2015 yılında 84 milyon dolar ortalama proje bedeliyle rekor kırılmıştır. Son dönemde firmalarımızın birçok ülkede küçük çaplı projeleri de üstlenmeleri nedeniyle proje sayısı artarken ortalama proje bedelinde yıllar itibariyle dalgalanmalar görülebilmektedir. 2021 yılında ortalama proje bedeli üstlenilen 2 büyük proje nedeniyle 70 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiş iken 2022 yılında ise yaklaşık 40 milyon dolar olarak kaydedilmiştir.
ÜLKELERE GÖRE DAĞILIM (1972-2023) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
RUSYA FED. | 97.956.844.220 | 20,5% |
TÜRKMENİSTAN | 50.867.305.713 | 10,7% |
IRAK | 33.001.478.000 | 6,9% |
LİBYA | 29.838.736.716 | 6,3% |
KAZAKİSTAN | 27.900.139.211 | 5,8% |
S. ARABİSTAN | 24.844.324.473 | 5,2% |
CEZAYİR | 20.468.000.428 | 4,3% |
KATAR | 19.977.059.057 | 4,2% |
AZERBAYCAN | 17.685.118.786 | 3,7% |
BAE | 12.575.965.459 | 2,6% |
Diğer Ülkeler | 141.928.665.905 | 29,8% |
Toplam | 477.043.637.968 | 100% |
Türk müteahhitleri, hâlihazırda özellikle Bağımsız Devletler Topluluğunda, daha sonra Orta Doğu ve Afrika’da büyük projelere başarıyla imza atmaktadır. Bugüne kadar üstlenilen projelerin bölgesel dağılımı; BDT %46 (218,4 milyar dolar), Ortadoğu %24,6 (117,2 milyar dolar), Afrika %17,7 (84,3 milyar dolar – Sahra-altı Afrika %5,8; Kuzey Afrika %11,9), Avrupa %8,1 (39 milyar dolar), Amerika %1 (4,2 milyar dolar), Asya Pasifik Bölgesi %2,8 (13,5 milyar dolar).
2022 yılında ise projelerin bölgesel dağılım şöyle olmuştur: BDT %37,2 (7,1 milyar dolar), Ortadoğu %18 (3,4 milyar dolar), Avrupa %26 (4,9 milyar dolar), Amerika %0,4 (68 milyon dolar), Afrika %17,1 (3,3 milyar dolar) ve Asya %1,6 (303 milyon dolar).
ÜLKELERE GÖRE DAĞILIM (2022) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
RUSYA FED. | 2.340.918.235 | 12,3% |
AZERBAYCAN | 1.713.296.271 | 9,0% |
IRAK | 1.580.041.890 | 8,3% |
ROMANYA | 1.494.824.202 | 7,8% |
ÖZBEKİSTAN | 1.480.919.569 | 7,7% |
TANZANYA | 1.083.754.392 | 5,7% |
POLONYA | 936.275.519 | 4,9% |
KATAR | 879.591.553 | 4,6% |
MACARİSTAN | 649.358.401 | 3,4% |
LİBYA | 640.439.352 | 3,4% |
Diğer Ülkeler | 6.309.941.004 | 33,0% |
Toplam | 19.109.360.388 | 100% |
1972 yılından günümüze kadar müteahhitlik firmalarımızca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında, Rusya Federasyonu %20,5’lik oranı ile lider konumdadır. Rusya’yı Türkmenistan takip ederken, ilk 10’da yer alan ülkelerin 4’ünün BDT ülkeleri, diğer 6 ülkenin ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri olduğu görülmektedir.
Bu veriler Türk Müteahhitlerinin iş yaptığı komşu ve çevre ülkelerde büyük bir itibarının olduğunu göstermektedir.
2022 yılında Türk müteahhitlik firmalarınca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında ise en önemli yurt dışı pazarımız olan Rusya Federasyonu %12,3’lik oran ile yine birinci sırada yer almıştır.
SEKTÖREL DAĞILIM (1972-2023) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
Konut | 66.643.061.443 | 14,0% |
Karayolu/Tünel/Köprü | 64.623.779.601 | 13,5% |
Enerji Santrali | 40.523.387.713 | 8,5% |
Ticaret Merkezi | 34.785.424.988 | 7,3% |
Havalimanı | 30.789.608.208 | 6,5% |
1972 yılından günümüze en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımında ilk 5 sıraya bakıldığında, Konut ve Rezidans projeleri %14’lük pay ile ilk sırada yer almaktadır. Ardından sırasıyla; Karayolu / Tünel / Köprüler, Ticaret merkezleri, Enerji santralleri ve Havalimanları gelmektedir.
SEKTÖREL DAĞILIM (2022) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
Konut | 4.355.989.675 | 22,8% |
Karayolu/Tünel/Köprü | 4.296.579.496 | 22,5% |
Demiryolu | 1.677.693.655 | 8,8% |
Fabrika | 1.205.752.596 | 6,3% |
Petrokimya tesisi | 1.148.964.150 | 6,0% |
2022 yılında en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımına bakıldığında ise, Konut projeleri %22,8’lik pay ile ilk sırada yer almaktadır. Ardından sırasıyla; Karayolu / Tünel / Köprü, Demiryolu, Petrokimya tesisi ve Sağlık tesisi gelmektedir. Bu durum, 2022 yılında firmalarımızın katma değerli sektörlerde daha fazla proje üstlendiklerini göstermektedir.
Türk müteahhitleri tarafından 1972-2002 döneminde, diğer bir ifadeyle 30 yıl içerisinde, yurt dışında üstlenilen iş hacmi 50 milyar dolardır. 2002 yılından beri ise, yurt dışında üstlenilen iş hacmi 420 milyar doları aşmıştır. Son 20 yıl içerisinde, Türk müteahhitleri tarafından yurt dışında üstlenilen projelerin toplam bedeli bugüne kadar üstlenilen proje bedelinin yaklaşık %90’ını oluşturmaktadır. Benzer şekilde, 2001 yılında 2,9 milyar dolar olan projelerin yıllık toplam bedeli 10 katına çıkarak 2012, 2013 ve 2021 yıllarında 30 milyar doların üzerine yükselmiştir. Esasen ülkemiz müteahhitlik sektörü, kriz dönemlerinde 15-20 milyar dolarlık büyüklük, yurtdışı gelişmelerin normal seyrettiği dönemlerde de 20-25 milyar dolar bandında bir büyüklük sergilemektedir. Nitekim, 2022 yılında da Rusya-Ukrayna çatışmasının yarattığı olumsuz etkilere ve sektörün en büyük pazarı Rusya’nın savaşan devletlerden birisi olmasına rağmen yaklaşık 19 milyar dolarlık bir büyüklük ile yıl kapatılmıştır. Proje sayısı ise 2017 yılından bu yana yıllık 300-500 proje arasında değişmektedir.
Gelişim sadece nicelik olarak değil, nitelik açısından da olmuştur. Yurt dışında üstlenilen projelerin ortalama bedeli 2002 yılında yaklaşık 21,2 milyon dolar iken, 2015 yılında rekor seviyede 84 milyon dolar olmuştur. Ortalama proje bedelinde görülen son 20 yıllık dönemdeki artış, müteahhitlerimizin havalimanı, metro, endüstriyel tesisler, doğalgaz-petrol rafinerileri, otoyol ve enerji santralleri gibi büyük ölçekli ve katma değeri daha yüksek projeleri üstlenmelerinden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, ortalama proje bedelinin düşük seyrettiği yıllarda düşüşün nedeni, firmalarımızın kriz döneminde küçük projeler dahil her türlü projeyi gerçekleştirmeye çalışmalarından kaynaklanmaktadır.
En Büyük 250 Müteahhitlik Firmasına İlişkin Liste | |
Yıllar | Türk Firmalarının Sayısı |
2006 | 20 |
2007 | 22 |
2008 | 23 |
2009 | 31 |
2010 | 33 |
2011 | 31 |
2012 | 33 |
2013 | 38 |
2014 | 42 |
2015 | 42 |
2016 | 40 |
2017 | 46 |
2018 | 46 |
2019 | 44 |
2020 | 44 |
2021 | 40 |
2022 | 42 |
ENR Dergisi’nin, geçtiğimiz bir yıl içerisinde üstlenilen uluslararası projelerin toplam bedeli üzerinden her yıl belirlediği dünyanın en büyük 250 müteahhitlik firmasını gösteren listede Türkiye, 2003 yılında sadece 8 müteahhitlik firması ile yer alırken, 2022 yılında 42 firması listeye girmeyi başarmıştır. 2017-2018 yıllarındaki 46 firma bu konudaki ülkemiz rekorudur.
Derginin 2022 yılı sayısında yer alan bu firmalardan 8’i sözkonusu listede ilk 100 firma arasında yer alırken, 2 Türk firması ise ilk 50 firma arasında yer bulmuştur. Türkiye listede firma sayısı itibariyle Çin’den sonra 2. sırada yer almaktadır. Bu durum yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitlik firmalarımızın süratle büyüdüklerinin bir göstergesidir.
Öte yandan, Derginin 2022 yılı sayısındaki 2021 yılı gelirlerine göre 42 firmamızın üstlendiği projelerden elde edilen gelirler ile ülkemiz 7. sırada yer almaktadır. Bahse konu listede Türk müteahhitlik sektörü toplam 397,9 milyar dolarlık gelir pastasından 20,4 milyar dolarlık bir pay almıştır. Türk müteahhitlik firmalarının gelirlerinin listedeki firmaların toplam gelirleri içerisindeki payı da bir önceki yılda ulaşılan %4,4’ten %5,1’e yükselmiştir.
ÜLKESİ | FİRMA SAYISI | ULUSLARARASI GELİRLER | |
Milyar Dolar($) | Yüzdesi(%) | ||
ABD | 41 | 24,2 | %6,1 |
Kanada | 4 | 1,8 | %0,5 |
Avrupa | 41 | 181,5 | %45,6 |
İngiltere | 1 | 2,6 | %1,6 |
Almanya | 3 | 6,4 | %1,6 |
Fransa | 3 | 50,4 | %12,7 |
İtalya | 13 | 22,2 | %5,6 |
Hollanda | 3 | 8,9 | %2,3 |
İspanya | 8 | 51,8 | %13 |
Diğer Avrupa | 10 | 39,1 | %9,8 |
Avustralya | 3 | 4,1 | % 1,0 |
Japonya | 11 | 16,5 | % 4,2 |
Çin | 79 | 112,9 | % 28,4 |
Kore | 12 | 22,7 | % 5,7 |
Türkiye* | 42 | 20,4 | % 5,1 |
Hindistan | 5 | 6,0 | % 1,5 |
Diğer | 12 | 7,6 | % 1,9 |
TOPLAM | 250 | 397,9 | %100 |
Toplam gelirden en büyük payı ise Çinli (%28,4 –112,9 milyar dolar), İspanyol (%13 – 51,8 milyar dolar), Fransız (%12,7 – 50,4 milyar dolar), Amerikan (%6,1 – 24,2 milyar dolar), Alman firmalar (%1,6 – 6,4 milyar dolar) ve Koreli (%5,7–22,7 milyar dolar) almıştır.
Bu listeye göre bölgesel olarak müteahhitlik pazarlarından Ortadoğu’da Çinli (%40) ve Koreli (%13,6) firmaların, Asya’da Çinli (%49), Alman (%12,8) firmaların, Afrika’da ise Çinli (%55,3, Koreli (%12,6) firmaların üstünlükleri olduğu görülmektedir. Türk firmalarının ise Ortadoğu (%11,4), Avrupa (%7,8), Asya (%3,3) ve Afrika’da (%6,4) etkin olduğu anlaşılmaktadır.
Türk müteahhitlerinin yurt dışında üstlendikleri iş hacmi 2006 yılından bu yana istikrarlı olarak 20 milyar doların üstünde seyretmiştir. Bununla birlikte, dünya konjonktürü kapsamında geleneksel pazarlarımızda yaşanan gelişmelere bağlı olarak bazı yıllarda bu rakam 15-20 milyar dolar arasında gerçekleşmiştir. Türk müteahhitlik firmalarının etkin olduğu geleneksel pazarlarımız olan BDT-Orta Doğu-Körfez ve Kuzey Afrika coğrafyalarının yanısıra, etkin olduğumuz coğrafyalara Sahra-altı Afrika, Avrupa ve Asya pazarlarının da eklenmesine dönük çalışmalarımız sürdürülmektedir.
Son yıllarda yaşanan gelişme ile birlikte, birçok coğrafyadan yeni ülkelerin de eklenmesi ile birlikte 133 farklı ülkede proje üstlenen Türk müteahhitlerinin yeni pazarlarda daha fazla yer alması ile sektöre yeni açılımlar getirilmesi yönünde çalışmalar artırılmıştır.
Ülkemizin Afrika Kalkınma Bankası üyeliğinin 2013 yılı sonu itibariyle tamamlanması sonrasında anılan Banka tarafından açılan ihalelere girme imkânı da potansiyelin daha etkin kullanılmasına fayda sağlayacaktır.
İş üstlendiğimiz geleneksel coğrafyalarının yanı sıra, Sahra-altı Afrika, Asya-Pasifik, Avrupa ve Amerika coğrafyalarına yönelik hedef ülke çalışmaları sektör kuruluşları ile eşgüdüm içerisinde gerçekleştirilmekte ve Bakanlığımız koordinasyonunda, belirli sayıda firma temsilcisinin katılımıyla bu ülkelere “Müteahhitlik Heyeti Programları” düzenlenmektedir.
Bir başka hedef ise Türk müteahhitlik firmalarının katma değeri yüksek projelerde yer almasının temin edilmesidir. Özellikle firma ölçeklerinin büyütülmesi ile firmalarımızın ortak iş yapma bilincinin artırılması değerli ve prestijli projelerin üstlenilmesinin yolunu açacaktır. Bunun sonucunda firmalarımız uluslararası pazarlarda daha sağlam bir şekilde yer alacaktır.
6) SEKTÖRÜN EKONOMİYE ETKİSİ
Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Sektörünün rekabet gücüne, milli gelire, ödemeler dengesine, ihracata ve istihdama sağladığı katkı ve sürdürülebilir büyüme açısından önemi dikkate alındığında, ülke ekonomisinin lokomotif sektörlerinden biri olduğu müşahede edilmektedir. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Sektörünün Türk ekonomisine doğrudan ve dolaylı katkısını 6 ana başlık altında özetlemek mümkündür: Döviz girdisi, ihracata katkısı, istihdama katkısı, teknoloji transferi, makine parkına etkisi, dışa açılma sürecine etkisi.
Ülkemize net döviz girdisi sağlayan ve önemli hizmet ihraç kalemlerinden olan yurt dışı müteahhitlik hizmetleri sektörü, ödemeler dengesi içerisinde, sadece inşaat kalemi altında değil, lojistik, işçi gelirleri ve ihracat kalemleri altında da ülkemize ciddi gelir kaynakları yaratmaktadır. Sektör, ayrıca, teknoloji transferine imkân sağlamakta olup, makine parkının gelişmesine ve diğer sektörlerin dışa açılmasına katkıda bulunmaktadır.
Yurt dışı müteahhitlik hizmetleri performansı
Küresel ekonomik büyüme trendleri, dünya nüfusu ve kentleşme oranına yönelik projeksiyonlar, sürdürülebilir bir gelecek kurgusunda inşaat sektörünün önemini büyük oranda arttırmaktadır.
1874 yılından bu yana yayım yapan ve uluslararası inşaat sektörünün en saygın yayımlarından olan Engineering News Record (ENR) Dergisi, dünyanın önde gelen müteahhitlik firmalarının uluslararası piyasalarda bir önceki yılda elde ettikleri gelirlere göre sıralandığı “ENR En Büyük 250 Yurt Dışı Müteahhitlik Firması Listesi”ni her yıl düzenli olarak yayınlamaktadır. ENR’a göre dünya genelindeki en büyük 250 müteahhitlik firmasının toplam uluslararası müteahhitlik gelirleri 2002 yılında 116,5 milyar dolar seviyesinde iken; derginin 2022 yılı sayısında 397,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. En büyük 250 firmanın gelirlerinde derginin 2021 yılı sayısı ile karşılaştırıldığında %5’lik düşüş kaydedilmiştir. Derginin 2022 yılı sayısında bahsekonu gelirlerin sektörel dağılımına bakıldığında; %33,2’sinin ulaştırma (132,2 milyar dolar), %22,6’sının bina inşası (89,9 milyar dolar), %13,0’ünün petrol tesisi (51,6 milyar dolar) ve %11,3’ünün enerji (45 milyar dolar) projelerinden elde edildiği görülmektedir.
ENR-2022’nin verilerine göre, 397,9 milyar dolarlık gelirin bölgesel dağılımına bakıldığında; uluslararası inşaat firmalarının Asya-Avustralya pazarından 97,6 milyar dolar, Avrupa pazarından 113,1 milyar dolar, Ortadoğu pazarından 48,5 milyar dolar, ABD pazarından 51,1 milyar dolar, Afrika pazarından ise 46,8 milyar dolar gelir elde ettikleri görülmektedir. Derginin 2022 yılı sayısında, müteahhitlik firmalarının iç piyasada elde ettikleri 1,667 trilyon dolarlık gelir de dikkate alındığında, dünya müteahhitlik pazarından ENR 250 Listesinde yer alan firmaların yerel ve uluslararası gelirlerinin toplamının 2,065 trilyon dolar seviyesindedir.
Küresel pazardaki gelişmeler ve buna bağlı öngörülere göre, firmaların ülkeleri dışında üstlendikleri işleri gösteren uluslararası müteahhitlik hizmetleri büyüklüğünün, bugünlerdeki 400 milyar dolardan 2030’larda 750 milyar dolara çıkması öngörülmektedir.
Diğer taraftan, yurt dışı müteahhitlik hizmetleri sektörümüz, ülkemizin yetişmiş insan gücü, teknik birikimi ve teknolojiye adaptasyonu, iş deneyimi ve disiplini, coğrafi konumu, bölge ülkeleri ile siyasi ve kültürel yakınlığı gibi avantajlarının kullanılması ve kamu kuruluşları ile özel sektör arasındaki koordinasyon, işbirliği ve ortak hareket etme bilincinin sağlam bir şekilde yerleştirilmesi sayesinde 1972’den 2023 Mart ayı sonuna kadar 133 ülkede 477 milyar dolar değerinde 11.700 proje üstlenmiştir.
2005 yılında toplam üstlenilen proje bedelinde ilk defa 10 milyar doları aşan Türk müteahhitlik sektörü 2006-2016 yılları arasında 20 milyar doların üzerinde bir performans sergilemiştir. 2012, 2013 ve 2021 yıllarında üstlenilen 30-32 milyar dolarlık proje bedelleri bandı, ulaşılan en yüksek rakam olmuştur. 2022 yılında ise, ekonomik konjonktür ve Rusya-Ukrayna çatışması gibi tüm dünyayı etkileyen sorunlara rağmen yıllık proje büyüklüğü 19 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Yıllar | Proje Sayısı | Yıllık Toplam Proje Bedeli ($) | Kümülatif Proje Bedeli ($) | Ortalama Proje Bedeli ($) |
2008 | 667 | 24.685.207.075 | 150.447.986.554 | 37.009.306 |
2009 | 505 | 20.120.460.123 | 170.568.446.677 | 39.842.495 |
2010 | 633 | 23.416.619.628 | 193.985.066.305 | 36.993.080 |
2011 | 561 | 24.477.833.304 | 218.462.899.609 | 43.632.501 |
2012 | 549 | 31.649.638.156 | 250.112.537.765 | 57.649.614 |
2013 | 438 | 31.231.567.886 | 281.344.105.651 | 71.304.950 |
2014 | 360 | 26.696.609.169 | 308.040.714.820 | 74.157.248 |
2015 | 285 | 23.976.034.982 | 332.016.749.802 | 84.126.439 |
2016 | 223 | 15.059.446.703 | 347.076.196.505 | 67.531.151 |
2017 | 312 | 17.798.886.959 | 364.875.083.464 | 57.047.715 |
2018 | 386 | 22.755.926.206 | 387.631.009.670 | 58.953.177 |
2019 | 538 | 19.258.411.828 | 406.889.421.498 | 35.796.305 |
2020 | 370 | 16.207.136.933 | 423.096.558.432 | 43.803.073 |
2021 | 444 | 30.785.596.997 | 453.882.155.428 | 69.336.930 |
2022 | 492 | 19.109.360.388 | 472.991.515.816 | 38.840.163 |
2023 | 52 | 4.052.122.152 | 477.043.637.968 | 77.925.426 |
2000’li yılların başında ortalama proje bedeli yaklaşık 21 milyon dolar iken, 2015 yılında 84 milyon dolar ortalama proje bedeliyle rekor kırılmıştır. Son dönemde firmalarımızın birçok ülkede küçük çaplı projeleri de üstlenmeleri nedeniyle proje sayısı artarken ortalama proje bedelinde yıllar itibariyle dalgalanmalar görülebilmektedir. 2021 yılında ortalama proje bedeli üstlenilen 2 büyük proje nedeniyle 70 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiş iken 2022 yılında ise yaklaşık 40 milyon dolar olarak kaydedilmiştir.
ÜLKELERE GÖRE DAĞILIM (1972-2023) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
RUSYA FED. | 97.956.844.220 | 20,5% |
TÜRKMENİSTAN | 50.867.305.713 | 10,7% |
IRAK | 33.001.478.000 | 6,9% |
LİBYA | 29.838.736.716 | 6,3% |
KAZAKİSTAN | 27.900.139.211 | 5,8% |
S. ARABİSTAN | 24.844.324.473 | 5,2% |
CEZAYİR | 20.468.000.428 | 4,3% |
KATAR | 19.977.059.057 | 4,2% |
AZERBAYCAN | 17.685.118.786 | 3,7% |
BAE | 12.575.965.459 | 2,6% |
Diğer Ülkeler | 141.928.665.905 | 29,8% |
Toplam | 477.043.637.968 | 100% |
Türk müteahhitleri, hâlihazırda özellikle Bağımsız Devletler Topluluğunda, daha sonra Orta Doğu ve Afrika’da büyük projelere başarıyla imza atmaktadır. Bugüne kadar üstlenilen projelerin bölgesel dağılımı; BDT %46 (218,4 milyar dolar), Ortadoğu %24,6 (117,2 milyar dolar), Afrika %17,7 (84,3 milyar dolar – Sahra-altı Afrika %5,8; Kuzey Afrika %11,9), Avrupa %8,1 (39 milyar dolar), Amerika %1 (4,2 milyar dolar), Asya Pasifik Bölgesi %2,8 (13,5 milyar dolar).
2022 yılında ise projelerin bölgesel dağılım şöyle olmuştur: BDT %37,2 (7,1 milyar dolar), Ortadoğu %18 (3,4 milyar dolar), Avrupa %26 (4,9 milyar dolar), Amerika %0,4 (68 milyon dolar), Afrika %17,1 (3,3 milyar dolar) ve Asya %1,6 (303 milyon dolar).
ÜLKELERE GÖRE DAĞILIM (2022) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
RUSYA FED. | 2.340.918.235 | 12,3% |
AZERBAYCAN | 1.713.296.271 | 9,0% |
IRAK | 1.580.041.890 | 8,3% |
ROMANYA | 1.494.824.202 | 7,8% |
ÖZBEKİSTAN | 1.480.919.569 | 7,7% |
TANZANYA | 1.083.754.392 | 5,7% |
POLONYA | 936.275.519 | 4,9% |
KATAR | 879.591.553 | 4,6% |
MACARİSTAN | 649.358.401 | 3,4% |
LİBYA | 640.439.352 | 3,4% |
Diğer Ülkeler | 6.309.941.004 | 33,0% |
Toplam | 19.109.360.388 | 100% |
1972 yılından günümüze kadar müteahhitlik firmalarımızca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında, Rusya Federasyonu %20,5’lik oranı ile lider konumdadır. Rusya’yı Türkmenistan takip ederken, ilk 10’da yer alan ülkelerin 4’ünün BDT ülkeleri, diğer 6 ülkenin ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri olduğu görülmektedir.
Bu veriler Türk Müteahhitlerinin iş yaptığı komşu ve çevre ülkelerde büyük bir itibarının olduğunu göstermektedir.
2022 yılında Türk müteahhitlik firmalarınca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında ise en önemli yurt dışı pazarımız olan Rusya Federasyonu %12,3’lik oran ile yine birinci sırada yer almıştır.
SEKTÖREL DAĞILIM (1972-2023) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
Konut | 66.643.061.443 | 14,0% |
Karayolu/Tünel/Köprü | 64.623.779.601 | 13,5% |
Enerji Santrali | 40.523.387.713 | 8,5% |
Ticaret Merkezi | 34.785.424.988 | 7,3% |
Havalimanı | 30.789.608.208 | 6,5% |
1972 yılından günümüze en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımında ilk 5 sıraya bakıldığında, Konut ve Rezidans projeleri %14’lük pay ile ilk sırada yer almaktadır. Ardından sırasıyla; Karayolu / Tünel / Köprüler, Ticaret merkezleri, Enerji santralleri ve Havalimanları gelmektedir.
SEKTÖREL DAĞILIM (2022) | ||
Ülkeler | Toplam Proje Bedeli ($) | Pay (%) |
Konut | 4.355.989.675 | 22,8% |
Karayolu/Tünel/Köprü | 4.296.579.496 | 22,5% |
Demiryolu | 1.677.693.655 | 8,8% |
Fabrika | 1.205.752.596 | 6,3% |
Petrokimya tesisi | 1.148.964.150 | 6,0% |
2022 yılında en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımına bakıldığında ise, Konut projeleri %22,8’lik pay ile ilk sırada yer almaktadır. Ardından sırasıyla; Karayolu / Tünel / Köprü, Demiryolu, Petrokimya tesisi ve Sağlık tesisi gelmektedir. Bu durum, 2022 yılında firmalarımızın katma değerli sektörlerde daha fazla proje üstlendiklerini göstermektedir.
Türk müteahhitleri tarafından 1972-2002 döneminde, diğer bir ifadeyle 30 yıl içerisinde, yurt dışında üstlenilen iş hacmi 50 milyar dolardır. 2002 yılından beri ise, yurt dışında üstlenilen iş hacmi 420 milyar doları aşmıştır. Son 20 yıl içerisinde, Türk müteahhitleri tarafından yurt dışında üstlenilen projelerin toplam bedeli bugüne kadar üstlenilen proje bedelinin yaklaşık %90’ını oluşturmaktadır. Benzer şekilde, 2001 yılında 2,9 milyar dolar olan projelerin yıllık toplam bedeli 10 katına çıkarak 2012, 2013 ve 2021 yıllarında 30 milyar doların üzerine yükselmiştir. Esasen ülkemiz müteahhitlik sektörü, kriz dönemlerinde 15-20 milyar dolarlık büyüklük, yurtdışı gelişmelerin normal seyrettiği dönemlerde de 20-25 milyar dolar bandında bir büyüklük sergilemektedir. Nitekim, 2022 yılında da Rusya-Ukrayna çatışmasının yarattığı olumsuz etkilere ve sektörün en büyük pazarı Rusya’nın savaşan devletlerden birisi olmasına rağmen yaklaşık 19 milyar dolarlık bir büyüklük ile yıl kapatılmıştır. Proje sayısı ise 2017 yılından bu yana yıllık 300-500 proje arasında değişmektedir.
Gelişim sadece nicelik olarak değil, nitelik açısından da olmuştur. Yurt dışında üstlenilen projelerin ortalama bedeli 2002 yılında yaklaşık 21,2 milyon dolar iken, 2015 yılında rekor seviyede 84 milyon dolar olmuştur. Ortalama proje bedelinde görülen son 20 yıllık dönemdeki artış, müteahhitlerimizin havalimanı, metro, endüstriyel tesisler, doğalgaz-petrol rafinerileri, otoyol ve enerji santralleri gibi büyük ölçekli ve katma değeri daha yüksek projeleri üstlenmelerinden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, ortalama proje bedelinin düşük seyrettiği yıllarda düşüşün nedeni, firmalarımızın kriz döneminde küçük projeler dahil her türlü projeyi gerçekleştirmeye çalışmalarından kaynaklanmaktadır.
En Büyük 250 Müteahhitlik Firmasına İlişkin Liste | |
Yıllar | Türk Firmalarının Sayısı |
2006 | 20 |
2007 | 22 |
2008 | 23 |
2009 | 31 |
2010 | 33 |
2011 | 31 |
2012 | 33 |
2013 | 38 |
2014 | 42 |
2015 | 42 |
2016 | 40 |
2017 | 46 |
2018 | 46 |
2019 | 44 |
2020 | 44 |
2021 | 40 |
2022 | 42 |
ENR Dergisi’nin, geçtiğimiz bir yıl içerisinde üstlenilen uluslararası projelerin toplam bedeli üzerinden her yıl belirlediği dünyanın en büyük 250 müteahhitlik firmasını gösteren listede Türkiye, 2003 yılında sadece 8 müteahhitlik firması ile yer alırken, 2022 yılında 42 firması listeye girmeyi başarmıştır. 2017-2018 yıllarındaki 46 firma bu konudaki ülkemiz rekorudur.
Derginin 2022 yılı sayısında yer alan bu firmalardan 8’i sözkonusu listede ilk 100 firma arasında yer alırken, 2 Türk firması ise ilk 50 firma arasında yer bulmuştur. Türkiye listede firma sayısı itibariyle Çin’den sonra 2. sırada yer almaktadır. Bu durum yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitlik firmalarımızın süratle büyüdüklerinin bir göstergesidir.
Öte yandan, Derginin 2022 yılı sayısındaki 2021 yılı gelirlerine göre 42 firmamızın üstlendiği projelerden elde edilen gelirler ile ülkemiz 7. sırada yer almaktadır. Bahse konu listede Türk müteahhitlik sektörü toplam 397,9 milyar dolarlık gelir pastasından 20,4 milyar dolarlık bir pay almıştır. Türk müteahhitlik firmalarının gelirlerinin listedeki firmaların toplam gelirleri içerisindeki payı da bir önceki yılda ulaşılan %4,4’ten %5,1’e yükselmiştir.
ÜLKESİ | FİRMA SAYISI | ULUSLARARASI GELİRLER | |
Milyar Dolar($) | Yüzdesi(%) | ||
ABD | 41 | 24,2 | %6,1 |
Kanada | 4 | 1,8 | %0,5 |
Avrupa | 41 | 181,5 | %45,6 |
İngiltere | 1 | 2,6 | %1,6 |
Almanya | 3 | 6,4 | %1,6 |
Fransa | 3 | 50,4 | %12,7 |
İtalya | 13 | 22,2 | %5,6 |
Hollanda | 3 | 8,9 | %2,3 |
İspanya | 8 | 51,8 | %13 |
Diğer Avrupa | 10 | 39,1 | %9,8 |
Avustralya | 3 | 4,1 | % 1,0 |
Japonya | 11 | 16,5 | % 4,2 |
Çin | 79 | 112,9 | % 28,4 |
Kore | 12 | 22,7 | % 5,7 |
Türkiye* | 42 | 20,4 | % 5,1 |
Hindistan | 5 | 6,0 | % 1,5 |
Diğer | 12 | 7,6 | % 1,9 |
TOPLAM | 250 | 397,9 | %100 |
Toplam gelirden en büyük payı ise Çinli (%28,4 –112,9 milyar dolar), İspanyol (%13 – 51,8 milyar dolar), Fransız (%12,7 – 50,4 milyar dolar), Amerikan (%6,1 – 24,2 milyar dolar), Alman firmalar (%1,6 – 6,4 milyar dolar) ve Koreli (%5,7–22,7 milyar dolar) almıştır.
Bu listeye göre bölgesel olarak müteahhitlik pazarlarından Ortadoğu’da Çinli (%40) ve Koreli (%13,6) firmaların, Asya’da Çinli (%49), Alman (%12,8) firmaların, Afrika’da ise Çinli (%55,3, Koreli (%12,6) firmaların üstünlükleri olduğu görülmektedir. Türk firmalarının ise Ortadoğu (%11,4), Avrupa (%7,8), Asya (%3,3) ve Afrika’da (%6,4) etkin olduğu anlaşılmaktadır.
Türk müteahhitlerinin yurt dışında üstlendikleri iş hacmi 2006 yılından bu yana istikrarlı olarak 20 milyar doların üstünde seyretmiştir. Bununla birlikte, dünya konjonktürü kapsamında geleneksel pazarlarımızda yaşanan gelişmelere bağlı olarak bazı yıllarda bu rakam 15-20 milyar dolar arasında gerçekleşmiştir. Türk müteahhitlik firmalarının etkin olduğu geleneksel pazarlarımız olan BDT-Orta Doğu-Körfez ve Kuzey Afrika coğrafyalarının yanısıra, etkin olduğumuz coğrafyalara Sahra-altı Afrika, Avrupa ve Asya pazarlarının da eklenmesine dönük çalışmalarımız sürdürülmektedir.
Son yıllarda yaşanan gelişme ile birlikte, birçok coğrafyadan yeni ülkelerin de eklenmesi ile birlikte 133 farklı ülkede proje üstlenen Türk müteahhitlerinin yeni pazarlarda daha fazla yer alması ile sektöre yeni açılımlar getirilmesi yönünde çalışmalar artırılmıştır.
Ülkemizin Afrika Kalkınma Bankası üyeliğinin 2013 yılı sonu itibariyle tamamlanması sonrasında anılan Banka tarafından açılan ihalelere girme imkânı da potansiyelin daha etkin kullanılmasına fayda sağlayacaktır.
İş üstlendiğimiz geleneksel coğrafyalarının yanı sıra, Sahra-altı Afrika, Asya-Pasifik, Avrupa ve Amerika coğrafyalarına yönelik hedef ülke çalışmaları sektör kuruluşları ile eşgüdüm içerisinde gerçekleştirilmekte ve Bakanlığımız koordinasyonunda, belirli sayıda firma temsilcisinin katılımıyla bu ülkelere “Müteahhitlik Heyeti Programları” düzenlenmektedir.
Bir başka hedef ise Türk müteahhitlik firmalarının katma değeri yüksek projelerde yer almasının temin edilmesidir. Özellikle firma ölçeklerinin büyütülmesi ile firmalarımızın ortak iş yapma bilincinin artırılması değerli ve prestijli projelerin üstlenilmesinin yolunu açacaktır. Bunun sonucunda firmalarımız uluslararası pazarlarda daha sağlam bir şekilde yer alacaktır.
6) SEKTÖRÜN EKONOMİYE ETKİSİ
Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Sektörünün rekabet gücüne, milli gelire, ödemeler dengesine, ihracata ve istihdama sağladığı katkı ve sürdürülebilir büyüme açısından önemi dikkate alındığında, ülke ekonomisinin lokomotif sektörlerinden biri olduğu müşahede edilmektedir. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Sektörünün Türk ekonomisine doğrudan ve dolaylı katkısını 6 ana başlık altında özetlemek mümkündür: Döviz girdisi, ihracata katkısı, istihdama katkısı, teknoloji transferi, makine parkına etkisi, dışa açılma sürecine etkisi.
Ülkemize net döviz girdisi sağlayan ve önemli hizmet ihraç kalemlerinden olan yurt dışı müteahhitlik hizmetleri sektörü, ödemeler dengesi içerisinde, sadece inşaat kalemi altında değil, lojistik, işçi gelirleri ve ihracat kalemleri altında da ülkemize ciddi gelir kaynakları yaratmaktadır. Sektör, ayrıca, teknoloji transferine imkân sağlamakta olup, makine parkının gelişmesine ve diğer sektörlerin dışa açılmasına katkıda bulunmaktadır.
Yurt dışı müteahhitlik sektörü tarafından yoğun olarak faaliyet gösterilen pazarlar inşaat malzemeleri ihracatımızı doğrudan etkilemektedir. 2022 yılında inşaat malzemeleri ihracatımız 34 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır.MAYIS2023