DEİK Türkiye Libya İş Konseyi Başkanı ve Royal Karanfil Holding Yönetim Kurulu Başkanı Murtaza Karanfil: Libya, Türkiye’nin Afrika’ya açılan kapısıdır

Türkiye’nin Afrika ticaret hedefinin 100 milyar dolar olduğunu hatırlatan Murtaza Karanfil, “ Emin olun bu rakam çok düşüktür. Potansiyel daha yüksektir. Libya, Türkiye’nin Afrika’ya açılan kapısıdır. Afrika’nın birçok ülkesine kara yolu bulunuyor. Libya’nın 6-7 milyon nüfusu var ve Afrika’da Mısır’dan sonra en fazla ihracat yaptığımız ülke konumundadır. Çünkü Libya diğer ülkelerin ürünlerini de alıyor. Gümrükte ciddi teşvikleri var” dedi.

Libya yaralarını sarmaya devam ediyor. Bu süreçte Türkiye Libya’ya destek verirken, yaşanan güçlükler, karşılıklı ticareti olumsuz etkiliyor. Ortaya çıkan tabloyu değerlendirmek için bir araya geldiğimiz DEİK Türkiye Libya İş Konseyi Başkanı ve Royal Karanfil Holding Yönetim Kurulu Başkanı Murtaza Karanfil, sorularımızı yanıtladı. 

Libya ekonomisi ile ilgili bir değerlendirme alabilir miyiz?

Libya’da şuanda en büyük gündem, eski parası ve yeni bastığı paradır. Libya’da para basımı ve sahte para gibi sorunlar oluyor. Bu nedenle yeni bir sistem oluşturmaya çalışıyorlar ve elektronik paraya geçiş gibi alternatifler görüşülüyor. Libya’da Merkez Bankası’nın kendine has bir gücü var. Onun dışında güvenlikle ilgisi sorunlar şuanda bulunmuyor. Libya’nın batısında Milli Birlik Hükümeti var. Başbakan Abdulhamid Dibeybe hükümeti bulunuyor. Aslında bu hükümet seçim olana kadar geçici bir hükümet fakat halen seçimler yapılmadığı için görevde duruyorlar. Seçimler yapıldıktan sonra görevi devredecekler.

Libya’da Kaddafi döneminden alacaklarımız kalmıştı bu konuda bir ilerleme oluyor mu?

Eski Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan döneminde karşılıklı bir anlaşma imzalandı. Libya firmalara alacaklarını ödeyeceğini belirtti. Bunun dışında yarım kalan projelerle ilgili de bir süreç belirlenmişti. Fakat buradaki anlaşma sonrası bir ilerleme sağlanamadı. Yakın bir zamanda Ticaret Bakanı Ömer Bolat ile Libya ziyaretini gerçekleştirdik. Hem DEİK üyeleri hem de müteahhitler birliğinden iş insanları katıldı. Bu konu tekrar gündeme geldi ve tekrar aktif bir şekilde aksiyon alınması kararlaştırıldı. İlk toplantı Libya’da yapıldı. Şuanda bir heyet kurularak alacakların tasfiyesiyle ilgili bir çalışma başlatıldı.

Libya Türkiye ticaretinde yaşanan sorunlar nelerdir?

Şuanda en büyük sorun BDDK’ın teminat mektupları üzerine aldığı karardır. Bu karar Libya’da yanlış anlaşıldı. Aslında BDDK Libya’nın haklarını da korumak için böyle bir karar aldı. Türk iş adamlarının Libya’da 2 milyar dolara yakın teminat mektubu vardı, şimdi karar sonrası Libya bankaları bu mektupları tanımadı. Dolasıyla Türk iş adamları da mecburen Avrupa bankalarından teminat mektubu almak zorunda kaldı. Türkiye’de %1 banka komisyonu ödüyorsanız, Avrupa bankalarında şuanda %8-10 arasında komisyon ödemek zorunda kalıyoruz. Bu durumda Türk girişimcilerin maliyetlerini yükseltiyor. Bu sorunun acilen çözülmesi gerekiyor.

Türkiye’de bazı kişiler Libya’ya pos cihazı götürerek para çektirdiğine yönelik operasyonlar yapıldı. Burada yaşanan sorunlar hakkında bilgi alabilir miyiz?

Libya’da nakit para sorunu yaşanıyor. İnsanlarda mecburen kredi kartı üzerinden işlem yapıyorlar. Ben 38 yıldır Libya’ya gidiyorum ve ticaret yapıyorum. Libya’da dolar kuru farkları vardır. Bankadaki kurla piyasadaki kur aynı değildir. Bu noktada iki temel sorunları var. Libya vatandaşları maalesef bankadaki nakit paralarını çekemiyorlar. Yani Libya’daki bir iş adamının bankada 100 milyon dinar mevduatı varsa en fazla 1000 dinar çekebiliyor. Böyle olunca da ticaret tıkanıyor. Piyasada nakit döngülerini kaybediyorlar. Bir de Libya sosyal politikasında kur farkı desteği var. Yurt dışında eğitim gören, sağlık hizmeti alanlara yönelik devlet kur farkı desteği veriyor. Libya Merkez Bankası bu destekleri artık debit kredi kartlarına yüklemeye başladı. Yani bir Libyalı Türkiye’de sağlık hizmeti veya eğitim alıyorsa onun kredi kartına 10 bin dolar seviyelerinde destek veriyorlar. Bu onlar için ciddi bir destektir. Şimdi siz iş adamısınız ithalat yapacaksınız ama Libya bankasından da paranızı çekemiyorsunuz. O zaman debit kartla ödeme yapıyorsunuz. Burada bir dolandırıcılık yoktur. Normal ticaret var. Fakat bu desteği Türkiye’de suiistimal edenler vardır. Ama bu olayın ana çıkışı Libya’nın sosyal yardımlarıdır. Kim bunu suiistimal ettiyse cezanızı kesin.  Fakat şuanda bu olaydan dolayı ticaret durma seviyesine geldi. Libya ile 30-40 yıldır iş yapan firmalar şuanda yapamıyor.  Laleli esnafı şuanda tedirgin. Laleli esnafında halen bavul ticareti mantığı vardır ve bu normaldir. Siz çalıştığınız ülkelerin ticaret kültürüne ayak uydurmanız gerekiyor. Yasal düzenlemelerinizi ona göre ayarlamanız gerekiyor. Şuanda Sudan’da bankalar kapalı haldedir, o zaman onlarla ticaret yapmayalım mı? Bu nedenle Türkiye’nin Afrika pazarına yönelik farklı adımları atması gerekiyor. Bu konulara çözüm bulunması gerekiyor.

Bir pazarı bilmeden iş yapmak kolay değil.

Libya’da hem devlet var hem devlet yok. Öyle bir yapıdalar. Libya’ya gidip batan firmaların hepsi ülkenin kurallarını bilmediklerinden batıyor. Eski firmalarda böyle sorunlar olmuyor. Avrupalı firmalar neden bölgede bizim kadar başarılı olamıyor. Çünkü Libya’da iş yapma kültürüne Türkler hakimdir.

Libya halkı Türkiye’de konut alımı da yapıyor mu?

Konut alımlarında da aslında kart kullanıyorlar. Türkiye’de 400 bin dolarlık ev alacaklar diyelim. Bankadan parasını da çekti diyelim piyasa kuruyla çarptığınızda 400 bin dolar, 3.600.000 dinar ediyor. Akrabalarını topluyor ve kartla bu işlemi yapıyor. O zaman 400 bin dolar, 2.400.000 dinar ediyor. Arada ciddi bir fark var. Siz Libyalı olsanız hangi yöntemi kullanırsınız.  Bu durum a siz bu işleme yasal değil diyemezsiniz. Bugün Ortadoğu’da havala dedikleri bir yöntem vardır. Avrupa ülkelerinde yasal alt yapısı yok, fakat Ortadoğu bu sistemle çalışıyor.  Artık dijital bir dönemi yaşıyorsak bu dijitale de ayak uydurmamız gerekiyor. Sistemi de buna uygun kurmamız gerekiyor. Biz ticaret kanunlarını batıdan almışız fakat Ortadoğu’ya Afrika’ya iş yapmaya çalışıyoruz. Bu kanunlar o bölgelere maalesef uymuyor. Bunun içinde yeniden yasal düzenlemelere ihtiyacımız var.

Karanfil Holding olarak siz bölgede hangi alanlarda hakimsiniz?

Biz ağırlıklı olarak tekstil ihracatı yapıyoruz. Fakat yaşanan olaylardan sonra bizde işleri yavaşlattık. Şuanda kimse kartla işlem yapmak istemiyor. Bu durumda da Libyalılar Birleşik Arap Emirlikleri veya Mısır gibi ülkelere gidecektir.

Libya halkı ve yönetiminin Türkiye’ye yaklaşımı nasıl?

Ben Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile de Afrika ziyaretine katıldım. Gerçekten Cumhurbaşkanımızı seviyorlar. Tayyip Bey’de ticaretin gelişmesi için çaba harcıyor. Uyumadan birçok ülkeyi gezdiğini gördüm. Fakat ticaretimiz halen istenilen seviyede değildir. Türkiye Afrika ticaret hedefi 100 milyar dolardır. Emin olun bu rakam çok düşüktür. Potansiyel daha yüksektir. Libya, Türkiye’nin Afrika’ya açılan kapısıdır. Afrika’nın bir çok ülkesine kara yolu bulunuyor. Libya’nın 6-7 milyon nüfusu var ve Afrika’da Mısır’dan sonra en fazla ihracat yaptığımız ülke konumundadır. Çünkü Libya diğer ülkelerin ürünlerini de alıyor. Gümrükte ciddi teşvikleri var.

Türk müteahhitlerine Libya’da yeni projeler var mı?

Libya’da yarım kalan projeler var. Ayrıca dünyaya entegre olması için yapmaları gereken liman ve yol projeleri var. Libya’da sadece müteahhitlik alanında 100 milyar dolara yakın iş potansiyeli var. Bunu çok iyi değerlendirmemiz gerekiyor.

Libya Türkiye ticaretinin şuanda geldiği nokta nedir?

Türkiye’nin 2000’li yıllarda Libya’da ihracatı 96 milyon dolardı. 2011 yılında ise 1 milyar dolara ulaşmıştı. 2011 yılında devrim oldu, Libya halkı harcama yaptı ve 2013 yılında Türkiye’nin ihracatı 2.8 milyar dolar oldu. Hızlı bir artış sergilendi. 2023 yılında bu rakamlara bakarsak en az 15 milyar dolarlık bir ticaret olması gerekiyordu. Normali buydu. Fakat güvenlik sebebiyle Libya’daki ticaret hep 2 milyar dolar seviyelerinde kaldı. Libya’daki potansiyeli Türkiye’nin görmesi gerekiyor.